اعتماد به نفس در کودکان

چگونه اعتماد به نفس را در کودک خود تقویت کنیم؟

اعتماد به نفس مناسب، سلاح كودك در برابر چالش‌های دنیاست. اولین جامعه ای که کودک در آن قرار می گیرد خانواده است. یکی از مسائلی که پدر و مادر در آن نقش مستقیمی دارد تاثیر در ایجاد اعتماد به نفس در کودک است که این موضوع نقش تعیین کننده ای در موقعیت و جایگاه آینده کودک در جامعه دارد. به همین دلیل والدین می توانند با تربیت مناسب این ویژگی را در کودک پرورش دهند و یا اینکه با رفتار نامناسب با کودک خویش تأثیری منفی در اعتماد به نفس او برجای گذارند. نداشتن اعتماد به نفس دغدغه یکی از مادران است که می گوید: پسر ۸ ساله من نسبت به هم سن و سالانش اعتماد به نفس پایینی دارد به طوری که علاقه ای به امتحان کردن تجربه های جدید ندارد و اغلب در مورد خودش منفی صحبت می کند.

كودكانی كه احساس خوبی در مورد خود دارند، راحت‌تر می‌توانند با مشكلات محیط اطراف و فشارهای موجود در جهان مقابله كنند. آن‌ها تمایل بیشتری به شادی و لذت بردن از زندگی دارند. این كودكان واقع‌بین بوده و معمولاً خوشبین هستند. 

در نقطه‌ی مقابل، چالش‌های محیط زندگی برای كودكانی كه اعتماد به نفس پایین‌تری دارند می‌تواند به یك منبع عظیم اضطراب و عصبانیت بدل شود. كسانی كه تفكر منفی راجع به خود دارند، سخت‌تر می‌توانند برای مشكلات خود راه‌حل پیدا كنند. اگر كودك دچار افكاری همچون “من خوب نیستم” یا “نمی‌توانم كاری را درست انجام دهم” باشد، ممكن است در آینده تبدیل به فردی مطیع، افسرده یا منزوی شود و هنگام رویارویی با یك چالش جدید سریع این واکنش را نشان بدهد که من نمی‌توانم.

.

الگوی شکل‌گیری اعتماد به نفس در کودکان

اعتماد به نفس مجموعه‌ی باورها و احساساتی است كه ما در مورد خود داریم، این كه ما چگونه خود را تعریف می‌كنیم روی انگیزه‌ها، نظرات، رفتارها و احساسات ما به شدت موثر است.

شكل‌گیری الگوی اعتماد به نفس در مراحل اولیه‌ی زندگی کودک آغاز می‌شود. مثلاً یك كودك نوپا كه راه رفتن را اولین بار تجربه می‌كند، دچار حس انجام یك كار می‌شود كه اعتماد به نفس او را تقویت می‌کند. یادگیری برخاستن پس از تلاش‌های ناموفق قبلی به كودك می‌آموزد كه او می‌تواند. مفهوم موفقیت در قبال پافشاری در انجام یك كار خیلی زود در ذهن كودك شكل می‌گیرد. همین طور كه كودك تلاش می‌كند، شكست می‌خورد، دوباره تلاش می‌كند و بار دیگر شكست‌خورده و سرانجام پیروز می‌شود، احساس خوبی درمورد توانایی‌هایش به وی می‌دهد. در همین زمان، كودك مشغول خلق نوعی خودپنداری براساس ارتباط با دیگر افراد است. از این رو نقش والدین، كمك به كودك برای شكل‌گیری یك وضعیت دقیق و سالم از خودآگاهی است.

كودكی كه با یك موفقیت شاد می‌شود اما احساس می‌كند كه مورد عشق و علاقه قرار نگرفته است، اعتماد به نفس پایینی را تجربه خواهد كرد. همچنین كودكی كه دوست داشته می‌شود اما در مورد توانمندی‌های خود تردید دارد، او نیز در آینده اعتماد به نفسش پایین می‌آید. اعتماد به نفس مناسب از تعادل صحیح این دو موضوع با یكدیگر ناشی می‌شود.

نشانه‌های داشتن اعتماد به نفس

اعتماد به نفس با رشد كودك تغییر می‌كند، چرا كه تحت تاثیر تجربیات كودك و درك و احساسات جدید او قرار می‌گیرد. پس آگاهی از اعتماد به نفس سالم یا ناسالم می‌تواند بسیار مهم و موثر باشد و به والدین كمك كند. كودكی كه اعتماد به نفس پایینی دارد، دوست ندارد كارهای جدید را امتحان كند و ممكن است  تصورات منفی در مورد خود داشته باشد، به عنوان نمونه “من خنگم”، “من هرگز یاد نمی‌گیرم كه چطور این كار را انجام بدهم”، یا “چه فایده، هیچ كس به من توجه نمی‌كند.” او ممكن است سطح پایینی از عصبانیت را از خود به نمایش بگذارد، به آسانی كاری را رها كند یا منتظر فرد دیگری باشد تا آن كار را برایش انجام دهد. چنین کودکانی به سرعت از خود ناامید شود و در شرایط ناملایم و نامساعد عقب‌نشینی می‌كنند. در مقابل كودكانی با اعتماد به نفس مناسب، از ایجاد ارتباط با دیگران لذت می‌برند، در مناسبات اجتماعی راحت هستند و از فعالیت‌های گروهی لذت می‌برند و در عین حال از استقلال برخوردارند. وقتی چالش‌های اطراف زیاد می‌شود، برای یافتن راه‌حل مناسب کوشش می‌كنند و به جای آن‌كه به خود بگویند “من یك احمق هستم” می‌گویند “من این مطلب را متوجه نمی‌شوم.” بچه‌ها نقاط ضعف و قوت خود را می‌دانند و آن‌ها را می‌پذیرند و مثبت‌اندیش و خوشبین هستند. اما والدین چگونه می‌توانند به تربیت كودكی با اعتماد به نفس مناسب كمك كنند؟ نكات زیر می‌تواند راهگشا باشد:

به آنچه می‌گویید دقت كنید:

كودكان به شدت نسبت به آن چه والدینشان می‌گویند، حساس هستند. به یاد داشته باشید همواره كودك خود را تشویق كنید نه تنها به این خاطر كه او كار خوبی انجام داده است بلكه به خاطر تلاشش نیز از او قدردانی كنید. مثلا اگر كودك شما در تیم فوتبال مدرسه انتخاب نشده، به جای گفتن این مطلب كه “باشد، بار دیگه بیشتر سعی خواهی كرد و موفق خواهی شد” بهتر است بگویید «تو نتوانستی در تیم انتخاب شوی اما من واقعاً به تلاش تو در این راه افتخار می‌كنم.» به جای نتیجه، به تلاش كودك بها دهید.

یك الگوی مثبت باشید:

اگر شما در مورد توانایی‌ها و محدودیت‌های خود بی‌نهایت خشن، بدبین یا غیرواقع‌بین هستید، كودك هم همچون آیینه از شما الگو خواهد گرفت.  سعی كنید اعتماد به نفس خود را بهبود دهید تا یك الگوی مناسب برای كودك خود باشید.

باورهای غلط کودک خود را شناسایی و به سمت درست هدایت كنید:

والدین باید باورهای غیرمنطقی كودك خود را شناسایی کرده و به او كمك كنند كه استانداردهای دقیق‌تری برای خود وضع كنند و در ارزیابی خود واقع‌بین‌تر باشند، این كار به آن‌ها كمك می‌كند تصور بهتر و سالم‌تری از خود داشته باشند. درك نادرست از خود می‌تواند ریشه بدواند و برای كودك به یك واقعیت تبدیل شود. مثلاً كودكی كه در مدرسه خیلی خوب است، اما با ریاضی مشكل دارد، ممكن است تصور كند كه من در ریاضی ضعیفم پس دانش‌آموز بدی هستم. این نه تنها یك نتیجه‌گیری غلط است بلكه باوری است كه باعث حركت كودك به سمت خطا و شكست می‌شود. كودك خود را تشویق كنید تا موقعیت خود را به طور منطقی درك كند. یك پاسخ مفید ممكن است این باشد: “تو دانش‌آموز خوبی در مدرسه هستی. ریاضی تنها یكی از درس‌های توست كه باید وقت بیشتری برای آن صرف كنی. ما دو تایی روی آن كار خواهیم كرد.”

مهربان باشید:

عشق شما می‌تواند باعث افزایش اعتماد به نفس كودكتان شود. كودك را در آغوش بگیرید و به او بگویید كه به وی افتخار می‌كنید. حتی در كیف مدرسه او یادداشت‌هایی مثل این بگذارید: “فكر می‌كنم تو فوق‌العاده‌ای”. او را به طور مداوم و با صداقت تشویق كنید، البته مراقب باشید در این زمینه افراط نكنید.

بازخورد مثبت و دقیقی ارائه كنید:

حرف‌هایی مثل “تو مثل دیوانه‌ها رفتار می‌كنی.” می‌تواند باعث شود كودكتان حس كند كنترلی روی كارهای خود ندارد. جمله بهتر این است “تو با برادرت خیلی بد رفتار می‌كنی. اما من خوشحالم كه سر او فریاد نمی‌كشی یا او را نمی‌زنی.” این جمله باعث تایید احساسات كودك می‌شود و او را تشویق می‌كند بار دیگر بهتر رفتار كند و انتخاب بهتری داشته باشد.

یك محیط دوستانه و امن برای كودك خود فراهم كنید:

كودكانی كه احساس امنیت نمی‌كنند یا در خانه در معرض سوءاستفاده هستند، اعتماد به نفس پایین‌تری دارند. كودكی كه دائم شاهد دعوا و جر و بحث والدین باشد، افسردگی می‌گیرد. همچنین در مدرسه دچار مشكل شده و نمی‌تواند با همسالانش ارتباط خوبی برقرار كند و همین عوامل تاثیر سوء روی اعتماد به نفسش دارند.

به كودكان خود كمك كنید در تجربیات سازنده مشاركت كنند:

فعالیت‌هایی كه كودك را به جای رقابت به همكاری تشویق كند، باعث پرورش اعتماد به نفس او می‌شود. مثلا وقتی یك كودك بزرگ‌تر به كودك كوچك‌تر خواندن را می‌آموزد، اعتماد به نفس او شكل می‌گیرد.

مراجعه به روانشناس و مشاور

با درمان مناسب و به موقع می‌توان به كودك یاد داد كه راجع به خود و دنیای اطراف، دیدگاه مثبتی پیدا كند. وقتی كودك خود را از دید واقع‌بینانه‌ای نگاه می‌كند، می‌تواند بپذیرد كه واقعا كیست. 

وقتی کودک احساس ارزشمند بودن داشته باشد، می تواند برای آینده خود اهداف خوبی تعیین یا چیزهای جدیدی را امتحان کند. به عنوان پدر یا مادر این وظیفه شما است که با احترام به خویشتن و ارزش قائل شدن برای خود، توانایی‌های خود و فرهنگ خود را به کودک بیاموزید. اعتماد به نفس پایین برای کودک مضر و مشکل‌ساز خواهد بود و می‌تواند باعث تضعیف کیفیت زندگی وی شود و در زمینه تحصیلی به او آسیب بزند و در موفقیت وی خلل ایجاد کند.  بهتر است در صورت مشاهده هرگونه مشکل در اعتماد به نفس و اراده در فرزندتان به مشاوره با روانشناس بپردازید .

در این قسمت برخی جملات کلیدی که گفتن آن‌ها به کودک در بالا بردن اعتماد به نفسش بسیار تاثیر دارد به عنوان نمونه ذکر شده است:

1-     حضور او در جمع خانواده را مهم بدانید. مثلا بگویید «وقتی خدا تو رو به ما داد، می دانست ما چه چیزی در زندگی احتیاج داریم»

2-     من تو را می بخشم. و دیگر این موضوع را مطرح نمی کنم. باشه؟

3-     امروز می خواهم فقط وقتم را با تو بگذرانم. چه کاری دوست داری که انجام بدهیم؟

4-     امشب می‌خوام غذایی رو بپزم  که خیلی دوستش داری.

5-      من به تو اعتماد دارم.

6-     از تو ممنون هستم.

7-     به تو افتخار می‌کنم.

8-     حرفت را باور می‌کنم.

9-     می دانم که اخیراً خیلی با هم حرف نزده‌ایم، اما میخواهم بدانی که تو را قبول دارم. حتی اگر با تو موافق نباشم و سعی می‌کنم برای بهتر شدن رابطه‌مان تلاش کنم بتوانیم همدیگر را خوب درک کنیم

10- برایت فلان چیز را گرفته ام.

11- اخیراً دیده ام که در فلان کار خیلی پیشرفت داشته‌ای.

12-  تو را در فلان چیز تحسین می‌کنم. خیلی چیزها از تو در این زمینه می‌توانم یاد بگیرم.

13-  انتخاب بسیار هوشمندانه‌ای بود.

14- تو واقعاً داری مرد / خانم می‌شوی. نمی‌توانم بگویم چه قدرهیجان انگیز است!

15- تو همیشه فرزند من هستی و من همیشه تو را می‌بخشم و دوست دارم.

16- برو تا فردا صبح بخواب و استراحت کن. فکر چیزی نباش.

17-  فکر نمی کردم بتوانی فلان کار را انجام بدهی. واقعا من را تحت تاثیر قرار دادی.

18-  نظرت درمورد فلان موضوع چیست ؟

19- دوست دارم وقتم را با تو بگذرانم و خیلی خوشحالم که الان خانه هستی.

20- تو یکی از بهترین هدایایی هستی که خدا به من داده. واقعا خوشحالم خدا تو را به من داده!

21-  خیلی خوب از عهده فلان کار برآمدی

22- این لباس چه قدر به تو می‌آید.

23- اگر من جای تو بودم، همین حس را داشتم.

24- خیلی در فلان کار مرتب و منضبط هستی.

25- فلان کاری که کردی واقعا شجاعانه بود.

26- حس می کنی که تو را درکت می کنم؟

27-  در فلان زمینه استعداد خوبی داری.

28-  بیا باهم بریم به مادربزرگ و پدربزرگ سر بزنیم.

29-  تماشای بزرگ شدن تو واقعا جالب است.

30- دلم برایت تنگ شده ولی خوشحالم که دارد به تو خوش می گذرد.

31- وقتی خودت هستی من را خوشحال تر می کنی.

32- خیلی دوستت دارم.